by 
Kooxda Ansar Allah ee Yemen, oo sidoo kale loo yaqaan Xuuthiyiinta, ayaa si weyn u ballaarisay iskaashiga ay la leedahay kooxaha xagjirka ah ee Soomaaliya, sida Al-Shabaab iyo Daacish-Soomaaliya (ISS).
Inkasta oo kooxahan ay kala leeyihiin aragtiyo mabda’iyan aad u kala duwan—Ansar Allah oo ah Shiico, Al-Shabaab oo la xiriirsan Al-Qaacida, iyo ISS oo hoostagta Daacish—haddana waxa ay ka mideysan yihiin cadaawadda ay u qabaan Maraykanka iyo Israa’iil, iyo danaha istiraatiijiga ah ee la xiriira helitaanka hub iyo maalgelinta dhaqaale.
Iskaashigooda waxa uu si weyn u saameynayaa amniga badda ee gobolka, gaar ahaan marin-biyoodka istiraatiijiga ah ee Gacanka Cadmeed iyo Bab al-Mandab.
Xuddunta iskaashiga iyo tahriibka hubka
Soomaaliya, oo leh xeebta ugu dheer qaaradda Afrika, ayaa si istiraatiiji ah muhiim ugu noqotay Ansar Allah, iyada oo u sahleysa tahriibinta hubka iyo howlaha badda.
Xiriirka taariikhiga ah ee Yemen iyo Soomaaliya ayaa horay u xoojiyay socdaalka, is-dhaafsiga dhaqan-dhaqaale, iyo ganacsiga labada dhinac. Sannadkii 2023 oo kaliya, in ka badan 97,000 qof ayaa ka tallaabay Soomaaliya una gudbay Yemen iyada oo loo marayo shabakadaha tahriibka.
Ganacsiga hubka ayaa door muhiim ah ka ciyaara xiriirka kooxahan. Inkasta oo Qaramada Midoobay ay cunaqabateyn hub saartay Yemen, haddana Iran waxay si qarsoodi ah hub ugu gudbisaa Ansar Allah.
Intii u dhaxaysay 2015 ilaa 2023, maraakiibta isbahaysiga caalamiga ah ayaa gacanta ku dhigtay 16 doonyood oo hub u siday Yemen, kuwaasoo ka koobnaa kumanaan qoryo ah, gantaallo lidka taangiyada ah, iyo malaayiin xabbo oo rasaas ah.
Qaar ka mid ah hubkaasi ayaa laga helay Soomaaliya, taasoo muujinaysa xiriirka tahriibka hubka ee kooxahan.
Iran waxay muddo dheer u aragtay Geeska Afrika mid istiraatiiji ah, waxaana ay tan iyo siddeetameeyadii xoojisay joogitaankeeda gobolka iyada oo adeegsaneysa Ilaalada Kacaanka Islaamiga ah (IRGC).
Tehran waxay horey u taageertay madaxweynihii hore ee Suudaan Cumar Al-Bashiir, waxay gacan siisay Midowgii Maxkamadaha Islaamiga Soomaaliya sanadkii 2006, waxayna raadisay in ay saldhig militari ka yeelato Eritrea.
Isku dayadan waxa ay Iran uga gol lahayd in ay xoojiso saameynteeda, jebiso go’doonka caalamiga ah, iyo in ay horumariso shabakado tahriibin oo ay ku taageerto kooxo ay xulafaysatay sida Ansar Allah.
Iskaashiga sii xoogeysanaya
Iskaashiga u dhexeeya Ansar Allah iyo kooxaha xagjirka ah ee Soomaaliya ayaa si weyn u kordhay tan iyo 2016, gaar ahaan xilliyadii uu xoogeysaday dagaalkii Gaza ee 2023.
Hoggaamiyaha Ansar Allah, Abdul-Malik al-Houthi, ayaa si cad u taageeray weerarada lagu carqaladeynayo maraakiibta, isaga oo ku sababeeyay in ay qeyb ka tahay taageerada Gaza iyo iska caabinta saameynta Reer Galbeedka ee Afrika.
Bishii Janaayo 2024, Maraykanka wuxuu shaaciyay in iskaashiga u dhexeeya Ansar Allah iyo Al-Shabaab uu sii xoogeystay.
Warbixinada sirdoonka ayaa muujinaya in labada dhinac ay heshiis ku gaareen in Ansar Allah ay Al-Shabaab siiso hub iyo tababar, halka Al-Shabaab ay kordhiso weerarada burcad-badeednimo iyo afduubka maraakiibta maraya biyaha Soomaaliya.
Xiriirka u dhexeeya Al-Shabaab iyo burcad-badeedda Soomaalida ayaa muddo dheer jiray, taasoo ka dhigan in iskaashigan cusub uu labada dhinac u keenayo faa’iido istiraatiiji ah.
Iran iyo Al-Shabaab waxay xiriir lahaayeen sanado badan, waxaana la rumeysan yahay in Iran ay u ogolaatay Al-Shabaab in ay cunaqabateynta Qaramada Midoobay uga baxsato iyada oo dhuxul ka dhoofinaysa dekedaha Iran.
Waxaa sidoo kale la tuhunsan yahay in Tehran ay siiso Al-Shabaab taageero dhaqaale iyo hub si ay u beegsato danaha Maraykanka ee Bariga Afrika.
Xiriidhka u dhexeeya Ansar Allah iyo Daacish-Soomaaliya (ISS) ayaa xoogeystay sanadkii 2021, markii ay bilaabeen tahriibinta hub yar yar.
Intii u dhexeysay Noofembar 2023 iyo Maajo 2024, xubno ka tirsan Ansar Allah ayaa la sheegay in ay booqdeen waqooyi-bari Soomaaliya, halkaasoo ay ka wada shaqeeyeen sirdoonka iyo dabagalka maraakiibta.
Ansar Allah waxay ISS ugu beddeshay xogahaasi diyaarado aan duuliye lahayn oo is-qarxin kara iyo tababarro dhanka farsamada ah.
Bishii Agoosto 2024, ciidamada ammaanka Puntland waxay gacanta ku dhigeen shan diyaaradood oo ay Ansar Allah siisay ISS, iyaga oo xabsiga dhigay xubno ka tirsanaa Al-Shabaab iyo ISS.
Bilowgii 2025, ISS waxay diyaaradahan is-miidaamin ah la beegsatay ciidamada Puntland, taasoo muujineysa khatarta sii kordheysa ee iskaashiga kooxahan.
Inkasta oo ay jiraan kala duwanaansho diineed, Ansar Allah waxay si xeel-dheer ah ula shaqeysay kooxaha xagjirka ah ee Sunniga ah, sida Al-Qaacida ee Jasiiradda Carabta (AQAP), taasoo u fududeysay hub-is-weydaarsiga, is-dhaafsiga maxaabiista, iyo taageerada farsamo.
Saamaynta goboleed iyo amni
Isbahaysiga u dhaxeeya Ansar Allah, Al-Shabaab, iyo ISS wuxuu si weyn u sii xumeeyay xasilloonida gobolka iyo ammaanka badaha caalamiga ah.
Iskaashigooda wuxuu caqabad ku noqday dadaallada caalamiga ah ee lagu joojinayo tahriibka hubka, maadaama marinnada sirdoon ee la adeegsado ay is-bedbedeleen.
Hubka la tahriibiyo wuxuu inta badan ka yimaadaa Iran, isaga oo mara biyaha Kenya iyo Tanzania, ka hor inta aan lagu wareejin doonyo yar yar oo ka ambabaxaya Soomaaliya una gudbaya xeebaha Yemen.
Kooxahan waxay is-dhaafsadaan qalab casri ah, sida diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee Iran iyo gantaallada, taasoo sii xoojisay awoodooda militari.
Ansar Allah waxay si gaar ah uga faa’iideysataa xeebaha Soomaaliya, taasoo u suuragelisa in ay si joogto ah u hesho qalab ay ka helayso Iran iyo Shiinaha si ay u horumariso barnaamijkeeda gantaallada iyo diyaaradaha aan duuliyaha lahayn.
Dekedaha muhiimka ah ee tahriibka hubka waxaa ka mid ah Boosaaso ee Puntland iyo Berbera ee Somaliland.
Hoggaamiyaha Ansar Allah, Abdul-Malik al-Houthi, ayaa dhawaan shaaca ka qaaday qorsho lagu ballaarinayo hawlgallada badda, isaga oo xusay in bartilmaameedyada mustaqbalka ay gaari doonaan Badweynta Hindiya.
Intii lagu jiray dagaalkii Gaza, Ansar Allah waxay xoojisay weerarada ka dhanka ah maraakiibta, iyada oo iskaashi la sameysay burcad-badeedda Soomaalida iyo kooxaha xagjirka ah, taasoo sii kordhisay saameynta Iran ee marinnada ganacsiga caalamiga ah.
Istiraatiijiyaddan waxay Iran u suurtagelisay in ay xoojiso saameynteeda Geeska Afrika, taasoo sii kordhisay loollanka kala dhexeeya Maraykanka, dowladaha Khaliijka, iyo Israa’iil.
